OGÓLNOPOLSKI KONGRES
PSYCHOLOGII DZIECI I MŁODZIEŻY

Problemy ze snem a zdrowie psychiczne – jak rozpoznać i leczyć zaburzenia snu?

Sen odgrywa bardzo ważną rolę w regulacji emocji, funkcji poznawczych i ogólnym dobrostanie psychicznym. Zaburzenia snu jak bezsenność, nadmierna senność czy nieprawidłowy rytm dobowy często współwystępują z depresją, lękiem i innymi zaburzeniami psychicznymi. Ich zignorowanie może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia oraz obniżenia skuteczności terapii. W artykule omówimy, jak rozpoznać problemy ze snem, jakie są ich przyczyny i jakie metody leczenia mogą przynieść najlepsze efekty.

Problemy ze snem – znaczenie w diagnostyce psychologicznej

Problemy ze snem jak trudności z zasypianiem, częste wybudzanie się w nocy czy wczesne budzenie się są powszechne w populacji ogólnej. Badania epidemiologiczne wskazują, że objawy bezsenności występują u 30–50% dorosłych, z czego 10–28% ocenia ich nasilenie jako umiarkowane lub ciężkie.

W diagnostyce psychologicznej istotne jest rozróżnienie między pierwotnymi a wtórnymi zaburzeniami snu. Pierwotne zaburzenia snu nie są wynikiem innych schorzeń somatycznych czy psychicznych, podczas gdy wtórne mogą być związane z takimi stanami jak depresja, zaburzenia lękowe czy choroby somatyczne.

Problemy ze snem mogą być zarówno objawem, jak i czynnikiem ryzyka dla rozwoju zaburzeń psychicznych. Przewlekła bezsenność często współwystępuje z depresją i zaburzeniami lękowymi, a także może przyczyniać się do pogorszenia funkcji poznawczych i obniżenia jakości życia.

W kontekście klasyfikacji ICD-10, zaburzenia snu są podzielone na nieorganiczne (F51) i organiczne (G47). Nieorganiczne zaburzenia snu obejmują m.in. bezsenność nieorganiczną (F51.0), która charakteryzuje się trudnościami w inicjacji i utrzymaniu snu, które prowadzą do pogorszenia funkcjonowania w ciągu dnia.

Dokładna ocena problemów ze snem w procesie diagnostycznym jest podstawą dla opracowania skutecznego planu terapeutycznego. Uwzględnienie tych zaburzeń może znacząco poprawić efektywność interwencji psychologicznych i ogólne samopoczucie pacjenta.

Zaburzenia snu – diagnostyka i powiązania kliniczne

Zaburzenia snu to szeroka grupa schorzeń wpływających na jakość, czas trwania oraz rytm snu. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 zaburzenia snu są sklasyfikowane w dwóch głównych kategoriach:

1. Nieorganiczne zaburzenia snu (F51) – obejmują m.in. bezsenność nieorganiczną (F51.0), nieorganiczną hipersomnię (F51.1) oraz nieorganiczne zaburzenia rytmu snu i czuwania (F51.2). Te zaburzenia nie są wynikiem bezpośrednich przyczyn somatycznych czy neurologicznych, lecz często mają podłoże psychogenne lub są związane z czynnikami emocjonalnymi.
2. Organiczne zaburzenia snu (G47) – obejmują takie jednostki jak zaburzenia zasypiania i utrzymania snu (G47.0), zaburzenia z nadmierną sennością (G47.1), zaburzenia rytmu snu i czuwania (G47.2), bezdech senny (G47.3) oraz narkolepsję i katalepsję (G47.4). Te zaburzenia mają często podłoże somatyczne lub neurologiczne.

Problemy ze snem – przyczyny i czynniki ryzyka

Problemy ze snem mogą wynikać z wielu przyczyn i czynników ryzyka. Zrozumienie tych mechanizmów jest kluczowe dla skutecznej diagnostyki i terapii zaburzeń snu.

1. Czynniki psychiczne:
   • stres – przewlekły stres może prowadzić do nadmiernego pobudzenia układu nerwowego, co utrudnia zasypianie i pogarsza jakość snu.
   • zaburzenia psychiczne – depresja, lęk czy inne zaburzenia emocjonalne często współwystępują z bezsennością.
2. Niewłaściwa higiena snu:
   • nieregularne pory snu – brak stałego harmonogramu snu może zaburzać rytm dobowy organizmu.
   • stymulanty – spożywanie kofeiny, nikotyny czy alkoholu przed snem może zakłócać proces zasypiania.
   • ekrany elektroniczne – ekspozycja na niebieskie światło emitowane przez urządzenia elektroniczne przed snem może hamować produkcję melatoniny, hormonu odpowiedzialnego za regulację snu.
3. Czynniki środowiskowe:
   • hałas i światło – nadmierny hałas lub światło w sypialni mogą utrudniać zasypianie i prowadzić do częstych wybudzeń.
   • niewygodne warunki – niewłaściwy materac, zbyt wysoka lub niska temperatura w pomieszczeniu mogą wpływać na komfort snu.
4. Choroby somatyczne:
   • bezdech senny – charakteryzuje się przerwami w oddychaniu podczas snu, co prowadzi do częstych wybudzeń i uczucia niewyspania.
   • choroby przewlekłe – schorzenia takie jak nadczynność tarczycy, choroby serca czy przewlekłe bóle mogą wpływać na jakość snu.
5. Leki i substancje psychoaktywne:
   • farmakoterapia – niektóre leki, zwłaszcza te działające pobudzająco, mogą powodować trudności z zasypianiem.
   • substancje psychoaktywne – nadużywanie alkoholu, narkotyków czy innych substancji może prowadzić do zaburzeń snu.

Czynniki ryzyka:

• styl życia – praca zmianowa, częste podróże między strefami czasowymi czy brak aktywności fizycznej mogą zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń snu,
• wiek – osoby starsze częściej doświadczają problemów ze snem, co może być związane z naturalnymi zmianami w rytmie dobowym oraz współistniejącymi chorobami,
• płeć – kobiety, zwłaszcza w okresie menopauzy, są bardziej narażone na problemy ze snem.

Problemy ze snem ICD-10 obejmują różne rodzaje problemów ze snem. Identyfikacja i modyfikacja powyższych przyczyn oraz czynników ryzyka są bardzo ważne w profilaktyce i leczeniu zaburzeń snu.

Zaburzenia snu – leczenie i strategie terapeutyczne

Leczenie zaburzeń snu wymaga indywidualnego podejścia, uwzględniającego przyczyny i nasilenie objawów. Poniżej przedstawiamy najważniejsze metody terapeutyczne:

Należy pamiętać, że wybór odpowiedniej metody leczenia zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta oraz przyczyn zaburzeń snu. W przypadku utrzymujących się problemów ze snem zaleca się konsultację z lekarzem lub specjalistą ds. snu w celu opracowania optymalnego planu terapeutycznego.

Zapraszamy na Ogólnopolski Kongres Psychologów i Psychoterapeutów „Emocje i relacje w świecie napięć. Jak odnaleźć równowagę psychiczną w niespokojnych czasach?”, który odbędzie się w dniach 29-30.05.2025 r. w Warszawie lub ONLINE! Dowiesz się na nim m.in.:

• jak tworzyć sprzyjające zasypianiu otoczenie oraz jakie kroki mogą podjąć terapeuci, by wspierać pacjentów w długoterminowej poprawie jakości snu,
• jak lęk może prowadzić do zmian strukturalnych i funkcjonalnych w mózgu, wpływając na pamięć, emocje i procesy poznawcze,
• jak dieta wpływa na mikrobiotę jelitową i neuroprzekaźniki, takie jak serotonina i jakie ma to znaczenie dla utrzymania równowagi emocjonalnej.