Nieustanny rozwój nowych mediów i wzrost znaczenia technologii teleinformacyjnych znacząco wpływają na sposób komunikacji międzyludzkiej i jakość bezpośrednich relacji. Jedną z licznych konsekwencji postępu technologicznego i upowszechnienia internetu jest zmiana stylu i tempa życia społeczeństw. Czynniki cywilizacyjne przyczyniają się do powstawania nowych uzależnień, zwanych uzależnieniami behawioralnymi lub czynnościowymi. Do grupy uzależnień związanych nie z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych, lecz z niekontrolowanym wykonywaniem pewnych czynności zalicza się m.in. nałogowe uprawianie hazardu, zakupoholizm czy fonoholizm. Zaburzeniami behawioralnymi w ujęciu nieformalnym są również zachowania wykonywane kompulsywnie i niosące negatywne konsekwencje dla jednostki i jej otoczenia, takie jak niekontrolowane robienie zakupów lub przesadnie częste uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych. Uzależnienie od diet, sportu, fitnessu i inne zaburzenia czynnościowe stanowią wyzwanie dla terapeutów, ekspertów z dziedziny psychologii wieku dziecięcego i szerokiego grona specjalistów pracujących z dziećmi i młodzieżą – głównie za sprawą niedostatecznej wiedzy na temat ich istoty i przebiegu.
Psychologia wieku dziecięcego i okresu dojrzewania w perspektywie cywilizacji nowych technologii
W dobie wszechobecnej seksualizacji i nadmiernej koncentracji na atrakcyjności fizycznej, która dominuje w przekazie medialnym, zagrożenie dla młodych odbiorców stanowią nie tylko obszernie zbadane zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja i bulimia, ale również nowe nałogi w postaci uzależnienia od diet czy ćwiczeń fizycznych. Specjaliści z dziedziny psychologii wieku dziecięcego i okresu dojrzewania alarmują, że podobnie jak wymienione wyżej zaburzenia odżywiania, życie podporządkowane restrykcyjnemu sposobowi odżywiania i obsesyjnemu liczeniu kalorii może prowadzić do wyniszczenia organizmu.
Zaburzenia odżywiania w kontekście specyfiki okresu dojrzewania
Uzależnienie od diet (permareksja) polega na skrupulatnym ważeniu wszystkich spożywanych posiłków, sprawdzaniu ich kaloryczności i narzucaniu sobie rygoru żywieniowego przy uwzględnieniu zmieniających się trendów w dietetyce. Permareksja dotyka ludzi w każdym wieku i nie dotyczy wyłącznie osób z nadwagą. Nie ma nic złego w stosowaniu zbilansowanej diety, jednak problem zaczyna się wówczas, gdy nie odczuwa się zadowolenia z rezultatów, niezależnie od rzeczywistych efektów. Niedawno wyodrębnione zaburzenia odżywiania polegające na ciągłej zmianie diet ubogich w składniki odżywcze mogą prowadzić do niedoboru witamin i mikroelementów, a w konsekwencji do anemii. Gdy obsesyjne liczenie kalorii i ciągłe sprawdzanie masy ciała stają się centralnymi obiektami zainteresowania podopiecznych – koniecznie jest wdrożenie terapii zaburzeń odżywiania.
Terapia zaburzeń odżywiania jako przykład pracy z nowymi uzależnieniami, takimi jak uzależnienie od diet
Celem terapii zaburzeń odżywiania jest przywrócenie lub wypracowanie zdrowych nawyków żywieniowych, zmiana funkcjonowania dziecka oraz wzmocnienie jego odporności psychicznej na szkodliwy przekaz medialny. Kluczowym elementem pracy z dziećmi i młodzieżą jest nauka rozpoznawania własnych potrzeb i adekwatne ich zaspokajanie. Terapia zaburzeń odżywiania najczęściej składa się z kilku etapów obejmujących m.in. konfrontację z obrazem i konsekwencjami zaburzeń odżywiania, podjęcie świadomej i samodzielnej decyzji o rozpoczęciu leczenia i konieczności zmiany dotychczasowego stylu życia oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała. Specjaliści z dziedziny psychologii wieku dziecięcego i okresu dojrzewania podkreślają, że najlepsze rezultaty przynosi terapia kompleksowa, w której uczestniczy pacjent, jego najbliższa rodzina, psychoterapeuta i dietetyk.
Odporność psychiczna i umiejętności społeczne w dobie fonoholizmu
Wśród współczesnych zaburzeń behawioralnych będących konsekwencją nieustannego postępu technologicznego wyróżnia się nadmierne i szkodliwe używanie telefonu komórkowego. Fonoholizm staje się coraz poważniejszym problemem dostrzeganym wśród coraz młodszych użytkowników smartfonów. Jednym z objawów uzależnienia od telefonu jest ciągłe korzystanie z komórki i nierozstawanie się z nią w sytuacjach wymagających uwagi i pełnej koncentracji. Dla osób dotkniętych fonoholizmem sięgnięcie po telefon jest pierwszą czynnością wykonywaną po przebudzeniu i ostatnią aktywnością tuż przed zaśnięciem. Zdarza się, że korzystanie ze smartfona jest najczęściej wykonywaną czynnością w ciągu dnia. Przyczyn fonoholizmu upatruje się m.in. w lęku przed samotnością, potrzebie przynależności do grupy rówieśniczej i lęku przed pominięciem (ang. fear of missing out).
Jak kształtować odporność psychiczną na cyberprzemoc i inne formy agresji?
Pisząc o negatywnych konsekwencjach digitalizacji i przemian zachodzących w cyfrowym społeczeństwie należy zwrócić uwagę na potrzebę kształtowania odporności psychicznej i umiejętności społecznych u podopiecznych narażonych na cyberprzemoc i inne formy agresji ze strony rówieśników. Cyberprzemoc (ang. cyberbullying) to poważne zagrożenie dla zdrowia psychicznego młodych użytkowników internetu. Powszechnie stosowanie przemocy przejawiającej się w szykanowaniu, prześladowaniu i poniżaniu ludzi przy pomocy elektronicznych środków komunikacji kojarzone jest głównie z problemem pedofilii i innych krzywdzących działań dorosłych wymierzonych przeciwko nieletnim internautom. Kwestie związane z przestępczością internetową nie tracą na aktualności, a ponadto, wraz z dynamicznym rozwojem technologii informacyjnych i komunikacyjnych, przybywa nowych form agresji stosowanej przez dzieci i młodzież. Przeciwdziałanie wirtualnej przemocy stało się priorytetem programów edukacyjnych poświęconych bezpieczeństwu podopiecznych w sieci. Nękanie, szantażowanie, publikowanie ośmieszających zdjęć lub filmów, rozpowszechnianie kompromitujących materiałów, kradzież tożsamości internetowej lub rozsyłanie dyskredytujących wiadomości to tylko niektóre z form agresji w internecie, na które narażeni są uczniowie.
Fonoholizm i inne nowe uzależnienia
Jak kształtować elastyczność i odporność psychiczną oraz umiejętności społeczne w dobie fonoholizmu?
Dowiedzą się tego Państwo uczestnicząc w ogólnopolskim Kongresie Psychologów i Psychoterapeutów, który odbędzie się 26 czerwca 2019 roku w Warszawie. Tematem przewodnim wydarzenia jest psychologia wieku dziecięcego i okresu dojrzewania w perspektywie cywilizacji nowych technologii. Prelegenci przedstawią formy agresji i cyberprzemocy w środowiskach rówieśniczych oraz omówią terapię zaburzeń odżywiania u nastolatków jako przykład pracy z nowymi uzależnieniami, które nie mają jednoznacznej oceny społecznej, takimi jak np. uzależnienie od diet, sportu czy fitnessu.